Cevaplanması zor bir soru. Sorunun cevabı barışın hangi anlamını, hangi çocuğa, ne amaçla anlatacağımıza göre şekillenebilir elbette.

Yabancı dillerde barış üzerine hazırlanmış kitaplara baktığınızda çocuğun kendisiyle, çevresiyle barış halinde olması ve uyum içinde olmasını tema edinen birçok yayın olduğunu görebiliyoruz. Peace is an Offering (Barış Paylaşmaktır) böyle bir kitap örneğin.

Ancak iş ‘savaşın yokluğu’ şeklinde tanımlayacağımız barışa gelince biraz çetrefilli hale geliyor. Zira çocuğun özne olduğu ve savaşı anlatan resimli kitaplar bazen “savaş pornografisi” sınırında gezebiliyor. Burada çocuğun kendini kahramanla özdeşleştireceğini düşünürsek bu, çocuk için uygun görünmüyor.

Ancak panzerlerin çocukları hayattan kopardığı bir ülke burası. Haber bültenlerinin şiddet dolu olduğu, şiddet ve nefret dilinin çocukları kuşattığı bir ülke. Çocukları kitaptaki şiddetten korusak bile televizyonda her gün maruz kaldıklarını ne yapacağız? Burada bir çelişki ortada duruyor.
Paris Katliamı’ndan sonra gazeteler, televizyonlar katliam görüntülerine maruz kalan çocuklar için barış dilini hakim kılmak, anma süreçlerine çocukları dahil etmek, genelleme yapmamak ve düşmanlaştırmadan kaçınmak ekseninde metinler yayımladılar. Türkiye’de de benzeri çalışmalar ve çabalar yok değil ancak maalesef bu çalışmalar ana akımlaşamıyor.

ETKİLEYİCİ AMA DUYARSIZLAŞTIRMAYAN

Savaşın karanlık yüzünü anlatan kitapların bir kısmının yayımlandıkları ülkelerde mülteci düşmanlığına karşı empati geliştirmeye yönelik olduğu anlaşılabiliyor. Nicola Davies’in yazdığı Rebecca Cobb tarafından resimlenen The Day War Came (Savaşın Başladığı Gün) bu amaçla yazılmış. Yer yer karanlık sahneler içeren kitap bu kapsamda görülebilir. Benim kitaba dair hissiyatım bu karanlığın çocuk için fazla olduğu yönünde.
Francessa Sanna’nın “Yolculuk” kitabı bu alandaki en iyi kitaplardan biri. Kitap savaşın karanlık ve zor yüzünü etkileyici ama duyarsızlaştırıcı olmayan bir biçimde anlatıyor. Zira etkileyici olması amacıyla çok fazla şiddetli öğe kullanmak uzun vadede bir duyarsızlaşmayla sonuçlanıyor. Bununla birlikte barış, göreli olan bir vicdana emanet edilmemeli. 

BARIŞ BİR ÇOCUK HAKKIDIR

Savaşın başta yaşam hakkı olmak üzere birçok çocuk hakkını ihlal ettiği, bu yüzden de barışın bir çocuk hakkı olduğu tartışılmaz bir gerçek. Ayrıca çocukların barış talebinin ve mücadelesinin bir öznesi olduğunu hatırdan çıkarmamak gerekiyor. Bu sebeple barışı konuşmak için savaşın vahşetini duyarsızlaştırıcı bir açıklıkla resmetmek yerine “etkileyici / hakiki” olmanın çocuk odaklı yolları üstüne incelikle düşünmek ve kitabı sadece okuma değil tartışma ve üstüne konuşma malzemesi haline getirmek daha uygun görünüyor.

KRİTER NE OLACAK?
Buradan hareketle çocuklar için uygun olan bir barış kitabında anlatıya ve görselleştirmeye dair şu kriterler konabilir:
- Savaş, barış, düşman, taraf, çatışma vb. kavramların bir veya birkaçını tartışabilir kılmak
- Barış kültürü, barış süreci, kültürel farklar, birlikte yaşam, mülteciler gibi kavramlardan bir veya birkaçını konuşmaya alan açmak
- Çocuğa bir barış perspektifi sunmak
- Savaşın sonuçlarına dair bilgi vermek
- Şiddet görselleştirmesinden kaçınmak
- Mümkün olduğunca sade ve anlaşılır bir dil kullanmak.

BİZİM ÖNERDİKLERİMİZ

Barış temasıyla, farklı yaş gruplarından çocuklarla paylaşabileceğimiz, okuyabileceğimiz ve üzerine konuşabileceğimiz çeşitli çocuk kitapları var. Bunlardan birkaçı şöyle:

DÜŞMAN

İki askerin savaştaki günlerini basiteştirilmiş bir dille anlatan Düşman, eşitler arası bir savaşta düşmanlaştırma dinamiklerini anlamak ve konuşmak için iyi bir kaynak.
Yazar: David Cali
Resimleyen: David Cali
Yayınevi: Ginko Çocuk
Yaş: +9

ATEŞ HATTI

Meçhul Bir Askerin Günlüğü
Ateş Hattı 1. Dünya Savaşına katılan bir askerinin günlükleri üzerinden savaşın insani ve duygusal zorluklarını, askerin gün be gün karşılaştığı gerçek yüzünü aktarıyor. Kitap zor bir konuyu ele almasına rağmen şiddet öğeleri kararında kalmış diyebiliriz.
Yazar: Barroux
Yayınevi: Desen
Yaş: +12

İNSANLAR NEDEN SAVAŞIR?

Çatışma, Savaş ve Barış
Kitap çatışma, savaş ve barış konularında kısa, öz ve temel bilgileri bir barış perspektifi ile sunuyor. Çatışmaların kaynakları, sınırlar, işbirliği olanakları, barış yapmak, barışı sürdürmek konuları basit ve anlaşılır şekilde aktarılmış.
Yazar: Niki Walker
Yayınevi: YKY
Yaş: +12

FERDİNAND

Ferdinand arena yarışlarına katılmak istemeyen, onun yerine doğayı seyretmeyi tercih eden boğanın öyküsünü anlatıyor. Kitap şiddetsizlik hatta vicdani red üzerinden okunabilir ve tartışılabilir.
Yazar: Munro Leaf
Resimleyen: Robert Lawson
Yayınevi: Pena
Yaş: +5

DİŞE DİŞ

Kitap siyah ve beyaz fillerin savaşını anlatıyor. Savaşmak istemeyen filler ormana kaçıyorlar ve bugün bildiğimiz gri fillerin ataları oluyorlar.
Yazar: David McKee
Resimleyen: David McKee
Yayınevi: Uçan Balık
Yaş: +7