Suça sürüklenen çocuklar terimi veya farklı değimlerle dünyada çocukların farklı suçlara karışmış olması hukuk ve toplumsal dönüşümle birlikte değişkenlik gösterdi. 2010 yılından itibaren dünyada suça itilmiş çocukların sayısında artış görülüyor.  

Önceki ceza hukuku anlayışında çocuklar "çocuk suçlu" veya "çocuk sanık" gibi terimlerle anılıyordu. Bu, çocuğun cezalandırılması gereken bir birey olduğu yönünde algı yarattığı için terim zamanla "suça sürüklenen çocuk" halini aldı. Böylelikle çocuğun, suçu bireysel iradesiyle işlememiş olabileceğini; ekonomik, sosyal, kültürel veya ailesel koşulların etkisiyle “suça sürüklendiği” vurgulamak isteniyordu.

Türkiye'de bu kavramın kabulü 2005'te yürürlüğe giren 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu ile mümkün oldu. Ancak değişimin kökeni Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (1989) ve Pekin Kuralları (1985) gibi uluslararası belgelere dayanıyor. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi suç işlediği iddia edilen çocuklara saygı, rehabilitasyon ve topluma yeniden entegrasyon vurgusu yaparken Pekin Kuralları da cezadan çok, eğitici ve önleyici tedbirlerin uygulanmasını öneriyor.

Birleşmiş Milletler, UNICEF ve Uyuşturucu ve Suç Ofisi resmi olarak "Children in conflict with the law” (Hukukla çatışma içindeki çocuklar) kavramını kullanıyor. Türkiyede’de çocuk haklarına ilişkin çalışan hukukçular ve uzmanlar da 'adalet sistemi içindeki çocuk' tanımının daha doğru olacağını ifade ediyorlar.

Dünya genelinde hukuk sistemiyle çatışma yaşamış tüm çocuklar için belirli asgari sorumluluk yaşları mevcut. Bu sınır, bir çocuğun kaç yaşından itibaren yargılama ve kovuşturma süreçleriyle karşı karşıya kalabileceğini belirlemek için uygulanıyor. Uluslararası hukuk, asgari eşiğin en az 12 olmasını şart koşuyor. Türkiye'de de bu sınır 12 olarak belirlenmiş durumda.

Asgari cezalandırma yaşı, bir çocuğun eylemi dolayısıyla cezalandırılıp cezalandırılamayacağını belirleyen bir sınırdır. Çocuklar Almanya’da 14, Arjantin’de 16, İran’da 9, Finlandiya’da 15 yaşından itibaren eylemleri dolayısıyla cezalandırılabilir. Amerika Birleşik Devletleri’nde böyle bir yaş sınırı yoktur. Türkiye’de ise bu sınır 12 yaştır ve hapsedilme yaşı ile ilgili ayrı bir düzenleme de yoktur. Dolayısıyla çocuklar 12 yaşından itibaren eylemleri dolayısıyla hapsedilebilir. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi’, 2023 yılında Türkiye’ye bu yaş sınırının yukarı çekilmesi için tavsiyede bulunmuştur.

15 yaşına kadar çocuklar, üst sınırı 5 yıl olan cezalar dolayısıyla tutuklu yargılanamıyorlar. Yaş küçüklüğü sebebiyle davranışlarını yönlendirebilme ve sonuçlarını öngörebilme kabiliyetinin bir yetişkinden daha az olması dolayısıyla yargılama sonunda çocuklara verilecek cezada indirim uygulanıyor. Olaya ya da hâkimin takdirine göre başka indirimler de uygulanarak denetimli serbestlik ve koşullu salıverilme tedbirleriyle daha erken tahliye olmaları da mümkün. 

Euronews’te 26/07/2025 tarihinde yer alan Çağla Üren tarafından hazırlanan yazı Avrupa ve ABD’deki uygulamalara ilişkin ayrıntılı bilgilere yer veriyor. Yazıya göre; Avrupa'da ve çeşitli ABD eyaletlerinde bu yaş sınırı son derece değişken. Fransa'da bu sınır 13 yaş olarak belirlenmiş durumda. 13-17 yaş arası çocuklar çocuk mahkemelerinde "eğitim" vurgulu cezalarla yargılanabiliyor. Almanya'da ise 14 yaşın altındaki çocuklar cezai olarak sorumlu tutulamıyor. 14-17 yaş arası çocuklar çocuk mahkemelerinde yargılanabiliyorken, çocuk olarak yargılama sınırı 21 yaşa kadar mahkemelerin "olgun olmadığını" tespit ettiği durumlarda söz konusu olabiliyor. Hollanda’da bu yaş sınırı 23’e kadar çıkabiliyor. Avrupa’da 2022’den bu yana işlenen suçlarda ciddi artış gözlemlenmiyor. Suça sürüklenen çocuklar oranında 2023 yılında Letonya ve Litvanya en çok Danimarka ise en az veriyi kapsıyor.

AB’den farklılaşan ülkeler

İngiltere ve ABD’de Avrupa’dan bu açıdan ayrılıyor. Bir çok ABD eyaleti, 10-12 yaş civarında asgari sınır belirlerken, tüm eyaletlerde, bir çocuğun ciddi suçlar söz konusu olduğunda yetişkin mahkemesinde yargılanmasına izin veriyor. İngiltere’de de 10-13 yaş arası çocuklar için hareketlerinin hukuka aykırı olduğunu bilebilecek durumdaysa ise cezai sorumluluk, 14-17 yaş arasında ise tam sorumluluk söz konusu. Amerika Birleşik Devletlerinde 1999 yılı itibariyle 10 Eyalette 17 yaşındakiler erişkin, 3 eyalette 16 ve 17 yaşındakiler erişkin olarak kabul edilmektedir.

ABD'de çocukların cinayet gibi ağır suçlarda yetişkin olarak yargılanması mümkün. Bazı eyaletler şartlı tahliyesiz müebbet hapis cezasını yasaklamış olsa da, bazı eyaletlerde müebbet cezası hala mümkün ve çok uzun süreli hapis cezaları verilebiliyor. ABD'de çocuklara idam cezası yasak.2005 yılında Amerikan Yüksek Mahkemesi kararı ile 18 yaşından küçüklere idam cezası kaldırıldı.

Dünyada hala çocuklar hakkında ölüm cezası veren ülkeler; Uluslararası Af Örgütü tarafından 1990’dan 2021 arasında İran, Nijerya, Pakistan, Suudi Arabistan, Yemen olarak listelemiş durumda.

Yaş sınırı yok suç oranı azalmıyor

ABD’yi biraz açmak önemli. Yaş sınırılamalarının olmaması caydırıcı olmuş mu olmamış mı bir bakalım. ABD'de 18 yaşına kadar olan çocuklar için tutukevleri veya eğitim merkezleri mevcut. Ancak yetişkin olarak yargılanan çocuklar yetişkin hapishanelerine gönderiliyor. Ülkede bu durumun tepkiyle karşılanıyor.  

ABD’deki bu durumun çocukların suç işleme oranında düşme yerine, suç işleme olasılıklarını arttırdığına ilişkin Kardelen ATEŞCİ’nin yazısı ayrıntılı olarak çeşitli araştırma sonuçlarına yer veriyor. Yazıda yer alan; “Sonuç olarak, çalışmada cezalari 18 yaşındaki gençler için caydırıcılık etkisi gözlemlenmezken cezaevinde kalmanın suç işleme olasılığını azalttığı ortaya konmuştur. Bu etki ise kısa vadelidir. Zira cezaevinde kalmanın yalnızca tutukluluk süresi boyunca suç işleme olasılığını azalttığını ve ancak tahliye sonrasında gençlerin suç eğiliminde belirgin bir azalma yaratmadığını göstermektedir” biçimindeki tespit son derece önemlidir.

Bizler de kısaca bir araştırma yaptık. ABD’de farklı yıllarda Juvenile Court Statistics üzerinden yıllar arasında yaptığımız araştırmalar asılnda yaş sınırı olmamasının çocukların suç işlemesinin önüne geçmiyor. 2020 yılında ABD çocuk mahkemeleri 508 bin 400 suç dosyasını incelemiştir. Bunlardan 134 bin 200 dosya, mahkûmiyetle sonuçlanmıştır. 2022 yılında çocukları kapsayan 549 bin 500 suç dosyası mevcut ve bunlardan 35 bin 900’ü tutuklanmayla sonuçlanmıştır. 2023’ten bu yana veriler henüz paylaşılmış değil. Eyaletler sistemi dolayısıyla veriler yıldan yıla yayımlanamıyor. Ancak bulduğumuz veriler bile belirli yıllar arasında özellike pandemi ve sonrasında çocukların suç işlemesi oranının azalmadığını gösteriyor. Örneğin 2007 yılında 111 bin çocuğun yargılandığını görüyoruz ve yıllar içine ciddi artış gözlemlenebiliyor. Çocuklar ABD’de çetecilik, cinayet, soygun suçlarından genellikle mahkum ediliyor. suçlar kapsamında Birleşik Devletler’de 2017 yılında 809.700 çocuk tutuklanmıştır. Bu rakamlardan yola çıkarak okulda işlenen suçlar ABD’de en çok tartışılan konu olmakla birlikte suç tasnifinde bu eylemler şiddet kategorisine giriyor.  

Bu sistem bir karadelik

ABD ve daha az üzerinde durabildiğimiz İngiletere özellikle suça sürüklenen çocuklara cezai olarak yapılan yaptırımların sonuç vermediğini gözler önüne seriyor. Çocukların sistem için adeta kara deliğe çekildiğinin göstergesi olan bu uygulamlar, çocukların farklı koşullarda suça sürüklenmesinin önünü kapamadığı hatta önlemden çok cezaya yönelmenin suç işleme oranlarında ciddi artışların yaşandığını gözler önüne seriyor.

Fotoğraf: Pixabay