Yeni bir okul dönemi tekrar başladı. Yeni dönemle birlikte yine birçok sorun kadınların gündeminde. Bizler ise üç yıldır okullarda 1 Öğün Ücretsiz Sağlıklı Yemek talebimizde ısrarcıyız. Okullarda bir öğün ücretsiz sağlıklı yemek haktır çünkü…

Okuldan kopuşların önünde bir engel

Yoksulluğun artışı, tüketim mallarına gelen zamlar, ücretlerin asgari ücret seviyesinde sabitlenmesi, ücretlerin açlık sınırının altına sıkıştırılması çocukları doğrudan etkiliyor. Yoksulluk sebebiyle çocuklar okuldan kopuyor. Bu noktada okullarda her çocuğa verilecek 1 öğün ücretsiz sağlıklı yemek, çocukları okulda tutacak etmenlerden biri işlevi görüyor. Dünyadan bir örnek verelim: 2012-2014 yılları arasında Kenya’da yapılan bir araştırmada okul yemeği programlarının okula kayıt oranlarında yüzde 7’lik bir artış sağladığı, Madagaskar’da ise okula kayıt oranını iki yıl içerisinde yüzde 88’den yüzde 98’e yükselttiği tespit edilmiş.

Okul performansını artırır

Çocukların yetersiz ve sağlıksız beslenmesi kendisini derslerde bayılmaları, baş ağrıları, dikkat dağınıklığı ile kendisini gösteriyor. Veliler her gün sağlıklı beslenme masrafını karşılayamadığı için karbonhidrat ağırlıklı beslenen çocuklar derslerde uyuyor, yeterli beslenemeyen çocuklar açlıktan bayılıyor. Okullarda verilecek bir öğün ücretsiz sağlıklı yemek, öğrencilerin eğitimden yararlanma potansiyelini artırır, okul başarısını artırır. Daha iyi beslenme beynin dikkat, hafıza ve problem çözme becerilerini doğrudan etkiler.

Güvenilir gıda erişimi sağlar

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Ocak-Haziran 2025 dönemini kapsayan yoksulluk verilerine göre ailesinin yanında temel ihtiyaçları karşılanamayan ve ailesinden alınma riski bulunan çocuk sayısı 171 bin 895'e yükseldi. Bu tablonun en önemli ve tehlikeli sonuçlarından biri de çocukların yeterli ve gerekli gıdalara ulaşamaması. Türkiye’de her beş çocuktan biri yeterli beslenemezken, her dört çocuktan biri okula aç gidiyor. Her 5 çocuktan biri et tüketemezken, her 10 aileden 1'i çocuklarının gün içinde taze meyve ve sebze tüketmesini karşılayamıyor.

Okulda verilen yemek ile çocuğun toplam sıcak yemek tüketiminin yüzde 16’sı karşılanabilir; bu da yoksul bir ailenin çocuğu için yaptığı harcamanın yaklaşık yüzde 10’una denk gelir. Çocukların gün içinde tükettikleri en önemli öğünlerden biri okulda verilen yemek olur. Bu öğün, sağlıklı ve dengeli biçimde hazırlandığında çocuğun günlük besin ihtiyacının önemli bir kısmını karşılar. Yoksul ailelerin çocukları için bu öğün, çoğu zaman evde alamadıkları besin çeşitliliğini sağlar. Ayrıca okulda verilen yemek, hijyenik koşullarda hazırlanacağı için çocukların güvenilir gıdaya erişim hakkını güvence altına alır.

Çocukların sağlığı ve gelişimi için bir gereklilik

MEB’in sağlıklı beslenme için yayımladığı listeler tek bir çocuk için asgari ücretin dörtte birine tekabül ederken okula aç giden, bayılan, daha sık hastalanan çocukların sayısı artıyor. Yeterli ve dengeli beslenemeyen çocuklarda; vitamin eksikliklerine bağlı rahatsızlıklar (C vitamini eksikliğine bağlı skorbüt, A vitamini eksikliğine bağlı gece körlüğü, B1 vitamini eksikliğinde görülen sinir sistemi ve cilt hastalıkları, vd.) Demir ve folik asit eksikliği anemileri, kansızlık, raşitizm çocuklarda görülen kemik yumuşaması), guatr, diş çürükleri ve diş eti hastalıkları, osteoporoz (kemik erimesi), osteomalasi (kemik yumuşaması), kaslarda zayıflama ve güçsüzlük, besin emilimi yetersizlikleri, iştahsızlık, saç dökülmesi, tırnak kırılmaları, el, boyun, yüz ve ayaklarda yanık gibi lekeler gibi çok sayıda hastalık ve rahatsızlık görülür.

Türkiye’de Okul Çağı Çocuklarında Büyümenin İzlenmesi Araştırma Raporu kronik açlık nedeniyle Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki çocukların yüzde 3.5’inin, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki çocukların ise yüzde 5.4’ünün bodur kaldığını gösteriyor.

Türk Tabipleri Birliği (TTB)-Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası (SES) Hatay Deprem Koordinasyonu; Samandağ, Antakya ve Defne ilçelerinde yürütülen malnütrisyon çalışmaları kapsamında, beş yaş altı çocuklarda anne sütü yetersizliği, düzenli gıdaya ve temiz suya erişim sorunları, bodurluk, zayıflık ve aşırı kiloluluk gibi ciddi beslenme yetersizlikleri tespit etti. Deprem bölgesindeki çocuklarda bodurluk 2 katına çıktı.

Okullarda verilecek sağlıklı ücretsiz yemek, uzun vadede ortaya çıkacak kronik hastalıkları engeller. Çocuğun kısa ve uzun vadede yaşam kalitesini çok yönlü olarak artırır; vitamin ve mineral eksikliğine bağlı sağlık sorunlarını azaltır. Çocuğun sağlığını ve fiziksel gelişimini olumlu etkiler, bağışıklık sistemin güçlendirir, enfeksiyonlara karşı direncini artırır. Büyüme gerilikleri, vitamin ve mineral eksiklikleri, dikkat ve öğrenme sorunları daha azalır. Okulda verilen düzenli ücretsiz sağlıklı öğünler, obezite, kansızlık, bodurluk gibi sorunları engeller.

Parasız ve bilimsel eğitim hakkının ayrılmaz parçası

Parasız eğitim talebi sadece kayıtta ücret ödenmemesini, kitap kırtasiye ücreti ödenmemesini, okulun temizliği, bakımı-onarımı gibi ihtiyaçların velilerden karşılanmamasını kapsamıyor; parasız eğitim, eğitime devamı doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyecek her türlü ihtiyacın ücretsiz olarak sağlanmasını içeriyor. Dolayısıyla okul süresince beslenmenin devlet tarafından ücretsiz olarak karşılanması talebi, yıllardır var olan parasız, bilimsel, nitelikli eğitim talebimizin ayrılmaz bir parçası.

Evet bugün ekonomik koşulların geldiği nokta okullarda ücretsiz yemek verilmesi talebini çok daha can yakıcı ve acil hale getirmiş durumda, ancak ücretsiz yemek isteğimiz yalnızca bugünle ve bugün yaşadığımız ağır koşullarla sınırlı değil.

‘Bütçe yok’ diyenlere inanmıyoruz
2023 bütçesi görüşmelerinde okullarda ücretsiz yemek veril mesi için ek bütçe önergesi AKP ve MHP oylarıyla reddedilmişti. 2024 yılı için yapılan bütçe görüşmelerinde EMEP Milletvekili Sevda Karaca, Millli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin’in önüne okullarda her çocuğa bir öğün ücretsiz sağlıklı yemek verilmesi için toplanan on binlerce imzayı koydu.  Komisyonda imzaların teslim edildiği sırada Komisyon Başkanı Mehmet Muş görüntü çekilmesine müdahale ederken, Bakan Yusuf Tekin de, “Ben şikâyetçiyim, o görüntülerde bulunmayı özel hayatımın gizliliği olarak kabul ediyorum” dedi. Yüz binlerce kişinin talebini görmezden geldi.
Oysa biliyoruz ki devletin bunu sağlayacak bütçesi var. 2025 yılı bütçesinde Çocukların Korunması ve Gelişiminin Sağlanması Programı için ayrılan bütçe 41 milyar 2 milyon 549 bin TL. 2023 sonu itibarıyla 22 milyon 206 bin 34 olan çocuk sayısı ile hesaplandığında, bütçeden çocukların korunması için ayrılan pay çocuk başına yıllık 1846 TL, aylık 153 TL, günlük 5 TL 12 kuruş. Diyanet İşleri Başkanlığının 130 milyar 119 milyon 153 bin TL’lik bütçesinin yanında, çocukların korunması için ayrılan bütçe bunun üçte birinden daha az kalıyor. Bakanlık bütçelerinin hiçbirinde ise okullarda çocuklara bir öğün ücretsiz sağlıklı yemek verilmesi yer almıyor.

Söz çocuklarda…

💬Ali Deniz, Ankara, 6 yaş: Birinci sınıfa gidiyorum. Çocuklara bir öğün ücretsiz yemek vermeliler. Okulda çocukların hepsi aynı şeyleri yemeli. Bazen de çikolata verilmeli. Babaannem beslenme hazırlarken istediğim her şeyi yapamıyor. Çünkü paramız yok. O yüzden de bazı istediklerimi yapamıyor. Arkadaşlarım beslenme getiremiyor.

💬Arya, İstanbul, 10 yaş: 5. sınıf öğrencisiyim, benim bir tane arkadaşımın küçük bir kız kardeşi var. Annesi sabah beslenmesini getirmiyordu o yüzden ben ve bir arkadaşım yemeklerimizi onunla paylaşıyorduk. Bu durumu yaşayan çok insan var ve bir de şu durum var; bir kişi abur cubur getirdiğinde diğer çocukların canı çekiyor ve ertesi gün annesinden abur cubur istiyor ve maddi durumu iyi olmayan insanlar bu yüzden zorlanabilir ve beslenmesi için gerekli olan yiyecekleri alamayabilir. Bu yüzden bize yanında yemeği meyvesi ve içeceği olan bir beslenme verilmesini istiyoruz.

💬İzmir, 11 yaş: Bu yıl 6. sınıfa gideceğim. Okullar açılacağı için heyecanlıyım. Bizim okulda yemekhane var ama yemekler ücretli. Her öğrenci faydalanamıyor. Ben yemiyorum ama yiyenler için söylüyorum para veriyorlar ve bunun karşılığını almak istiyorlar. Ama alamıyorlar az olduğu için mi beğenmediği için mi tam olarak bilmiyorum ama gördüğüm kadarıyla yemekler güzel değil. Kantin de çok pahalı, bazen evden yemek götüremediğimde kantinden yemek zorunda kalıyorum. Tabi bunu her gün yapamam. Buna ayrı bir bütçe ayrılması, ona göre masalar yemek düzeni falan olması lazım ama yok. Ayrıca evden yemek götüremeyenler için ya da alamayanlar için bedava olabilir.

Okulun bir bütçesi var ve bütçeden bir kısmını buna ayırmalılar. Bazen beslenme getirmeyen arkadaşlarımız oluyor, böyle olunca ben üzülüyorum. Beslenme getirenler getirmeyenlerle paylaşıyor. Yemekhane yemekleri veya kantinden para verip aldığın bir şey pek paylaşılmıyor. Bu yıl da böyle olsun istemiyorum. Bu yüzden bence yemekler bedava olmalı, en azından daha ucuz olmalı.

Sağlıkla ilgili olduğu için bir şey daha eklemek istiyorum: Okulun reviri ve gerekli eşyalar yok. Sınıfların çoğu ecza dolabını kendi hazırlıyor. Veliler alıyor işte. Okulun kendinin karşılaması gerekiyor. Bu birçok şey için geçerli sıra, klima hepsini veliler karşılıyor.

💬Ecrin, İstanbul, 12 yaş: Ben ortaokul 2. sınıf öğrencisiyim. Sınıftaki bazı arkadaşlarım yemek getiremiyor. Sadece su içerek günü bitirmeye çalıştıklarını görüyorum. Kantin fiyatları yüzünden aç kaldıklarını görüyorum. Aynı şekilde ben bir ortaokullu olarak okul harçlığım yetmediği için evden götürmek zorunda kalıyorum. Kardeşim de kantindeki fiyatlar yüzünden istediği yiyecekleri alamıyor.

💬İdil, Elazığ, 16 yaş: Ben 11. sınıf öğrencisiyim ve devlet okulunda okuyorum. Okulumuzun kantininde döner gibi fast food yiyecekler satılıyor. Bu yiyecekler hem sağlık açısından besleyici değil hem de fiyatları oldukça pahalı. Bu yüzden biz de her zaman kantinden bir şeyler alamıyoruz. Öğle yemeği yemeyince dersleri takip etmek zorlaşıyor hatta derste uyuyanlar bile oluyor. Okullarda bir öğün sağlıklı yemeğin verilmesi için kampanya başlatıldığını duydum. Bunun hem benim hem de arkadaşlarım için çok faydalı olacağını düşünüyorum ve bu uygulamayı destekliyorum.

Fotoğraf: Ekmek ve Gül