Futbolun en çok bağırılan, en sert tartışılan yerinde yani hakemlikte, bir kadının sesi çoğu zaman iki kat daha yüksek çıkmak zorunda kalabiliyor. Kadın hakemler, yalnızca sahadaki kuralları değil, sahaya yakıştırılmayan varlıklarını da savunmak zorunda kalıyorlar. Onlar için sahada var olabilmek hâlâ ön yargılarla, eşitsizliklerle örülü bir mücadele anlamına geliyor. Türkiye’de bu direnişi en yakından deneyimleyen isimlerden biri de yıllarca Süper Lig’de görev almış, FIFA kokartlı hakem Seçim Demirel. Onu, yalnızca düdüğüyle değil; varlığıyla da futbol tarihine geçen öncülerden biri olarak biliyoruz. Kadın hakemliğin Türkiye’deki serüvenini, eşitsizlikleri ve umudu Seçim Demirel’in deneyimleri üzerinden konuştuk.

‘Ön yargıları kırmaya çalışıyoruz’

Futbol gibi cinsiyet ayrımının oldukça sert, değişimin yavaş ve zayıf olduğu bir spor içerisinde hakemlik yapmak nasıldı?

Evet, futbol camiası, geleneksel olarak erkek egemen bir alan ve bu ortamda kadın hakem olmak elbette kolay değildi. Zaman zaman ön yargılarla, hatta direnişle karşılaştığım oldu.

Bu durum bana daha fazla çalışmam, kendimi daha çok geliştirmem gerektiğini gösterdi. Sahada duruşumla, kararlarımdaki tutarlılıkla ve disiplinimle bu ön yargıları kırmaya çalıştım. Gerçekten büyük bir aşkla bağlıydım hakemliğe, böyle olunca da zorlukların üstesinden gelmek için çok çalışıp başaranlardan oldum diye düşünüyorum.

Sizin de FIFA kokartınız vardı. Dünyada kadın hakemlerin durumuyla Türkiye’deki durumu kıyaslayınca neler söyleyebilirsiniz?

Dünyayla Türkiye’yi kıyasladığımda şunu net bir şekilde söyleyebilirim: Uluslararası arenada kadın hakemlerin önünü açmak için çok güçlü adımlar atılıyor. Destek programları, annelikle meslek hayatını dengelemeye yönelik politikalar, görünürlüğün artması bu adımlardan sadece birkaçı. Özellikle son yıllarda FIFA listeleri artık cinsiyetten çok hakemlik yetilerine göre oluşturuluyor. Kadın hakemler erkekler Şampiyonlar Ligi’nde, Avrupa Ligi’nde, hatta Dünya Kupası’nda görev alıyor. Örneğin Fransız kadın hakem Stéphanie Frappart artık tüm dünyanın tanıdığı, saygı duyduğu bir isim.

Türkiye’ye baktığımızda ise bu ilerlemenin henüz homojen olmadığını görüyoruz. Eşit fırsatlar, maç atamaları, kurumsal destek hatta sosyal ve toplumsal destek çok sınırlı. Futbolun erkek egemen yapısı içinde kadınları sahada görmek çoğu zaman istenmiyor; kadın hakemlerin yeterliliğine inanılmıyor. İşte bu noktada biz kadın hakemler, varlığımızla, emeğimizle ve kararlılığımızla bu ön yargıları kırmaya çalışıyoruz.

Geçtiğimiz sene dergimizde de haberi çıkan bir olaya istinaden soruyorum. Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) bir kadın hakemi hamile olduğu gerekçesiyle FIFA listesinden çıkarmıştı. Buna dair bildiğiniz başka örnekler var mıdır? Kendi deneyiminizden de bahseder misiniz?

Geçtiğimiz yıl Merkez Hakem Kurulu (MHK) UEFA’da 1. kategoride yer alan FIFA hakemi Gamze Durmuş Pakkan’nın hamileliği sonrası FIFA listesinden çıkarıldığı kararı kamuoyuna yansıdı. Bu durum, kadın hakemlerin mesleki kariyerlerinde annelik gibi doğal bir sürecin bir engel olarak görülmesine dair kaygıları da gündeme getirdi.

Kadın hakemlerin annelik ya da özel yaşam tercihleri sebebiyle cezalandırılmaması gerekiyor. Federasyonların, doğum sonrası geri dönüş için daha destekleyici programlar oluşturması çok önemli. Çünkü annelik bir meslekten uzaklaştırma sebebi değil, hayatın doğal bir parçası. Mevcut MHK talimatlarında da bu konuyla ilgili net açıklayıcı bir madde bulunmuyor, bunun büyük bir eksiklik olduğunu ve en kısa zamanda hamile kalan kadın hakemlerin mevcut haklarını korumalarına yönelik bir madde eklenmesinin çok doğru olacağına inanıyorum.

Teknik yetersizlik değil, eşitsizlik sorunu

TFF’nin kendi sitesinde “kadın futbolu” için ayrı bir bölüm var. Peki sizce bu gerçekten özel bir çalışmanın yapıldığını gösteriyor mu?

TFF’nin sitesinde “kadın futbolu” için ayrı bir bölüm bulunması önemli bir sembolik adım. Bu durum kadın futbolunun en azından görünür kılınmaya çalışıldığını gösteriyor. Ancak tek başına bir bölüm açmak, özel bir çalışma yapıldığını garanti etmez. Asıl önemli olan, bu bölümün içinin ne kadar dolu olduğu; yani altyapı yatırımları, liglerin düzenlenmesi, kulüplerin desteklenmesi, kadın futbolcuların haklarının korunması ve kamuoyuna düzenli şekilde tanıtılması gibi somut adımların atılıp atılmadığıdır. Eğer bu çalışmalar süreklilik kazanıyor ve sahada karşılığını buluyorsa o zaman gerçekten özel bir çaba olduğunu söyleyebiliriz. Aksi takdirde bu sadece vitrinde duran bir başlık olarak kalır.

Yurt dışında da birçok ülkede bu şekilde ama atılan adımlar tatmin edici. Umarım bizim ülkemizde de kadın hakemliği, kadın futbolu gelişir ve hak ettiği değeri görür.

MHK’nın geçtiğimiz aylarda yapmış olduğu açıklamaya istinaden kadın hakemlerin Süper Lig’de orta hakem olarak görev alıp alamayacağı konusu maalesef net değil. Bu görevlendirilmelere dair ne söylemek istersiniz? Kadın hakemlerin üst düzey liglerde, Süper Lig’de yer alması önünde resmi bir engel olmasa da durum çok öyle görünmüyor. Nasıl yorumluyorsunuz?

Resmi olarak kadın hakemlerin Süper Lig’de hakemlik yapmasının önünde engel yok ama pratikte bu gerçekleşmiyor. 2009-2015 yılları arasında mevcut MHK tarafından bana şans verilmişti ve Süper Lig’de yardımcı hakemlik yapma şansı yakalamıştım. Bu hakemlik tarihinde bir ilk oldu ama ben bıraktıktan sonra devamı gelmedi.

Kadın hakemler alt liglerde tecrübeli olsalar da en üst seviyeye gelindiğinde ön yargılar devreye giriyor. Oysa hakemlik cinsiyetten bağımsız bir meslek; bilgi, tecrübe ve yeterlilikle ilgili. Dolayısıyla bu durum, teknik eksiklikten çok fırsat eşitliği sorununu yansıtıyor.

Şu an FIFA kadrosunda Hatice Aydın ve Asen Albayrak, erkek derecelerinde atletik testleri tamamlayan iki kadın hakemimiz, eğer fırsat verilirse alt liglerde tecrübe kazandıktan sonra kolaylıkla Süper Lig’de görevlendirilecek seviyeye geleceklerdir. İkisinden de çok umutluyum, yeter ki şans verilsin.

‘Ücretler erkekler hakemlerinkinden daha düşük’

Son olarak, kadın ve erkek hakemler arasında yaşanan ayrımlar kendini maddi olarak da gösteriyor mu?

Evet, kadın ve erkek hakemler arasındaki ayrımlar maddi olarak da kendini gösteriyor. Türkiye’de kadınlar Süper Ligi’nde alınan maç başı ücretler, erkek hakemlerin Süper Lig’de aldığı ücretlerden oldukça düşük. Dünyada da benzer örnekler var. Örneğin, FIFA ve UEFA organizasyonlarında kadın hakemlerin aldığı ödemeler uzun süre erkek hakemlerden gerideydi; son yıllarda eşitlik yönünde bazı adımlar atılsa da aradaki fark hâlâ tam anlamıyla kapanmış değil. Yani mesele sadece sahadaki görev dağılımıyla sınırlı kalmıyor, ekonomik eşitsizlik olarak da karşımıza çıkıyor.

Fotoğraf: Seçim Demirel