Okurumuzun sorusu:

Eşim hamile. Sigortalı çalışıyor. İşten çıkacak mecburen. Herhangi bir tazminat ya da maaş alacak mı, devletten veya patrondan?

Önce okurumuzun sorusunu yanıtlayalım.

Okurumuzun eşi hamilelik nedeniyle kendi isteğiyle işten ayrılırsa (istifa ederse) işverenden herhangi bir tazminat alamaz. Okurumuzun eşinin hamile olduğu için işten çıkması gerekmiyor. Böyle bir mecburiyet yok. Okurumuzun eşi doğumdan önceki 8 haftaya kadar çalışıp sonra 16 hafta analık izni alıp, iznin sonunda çalışmaya kaldığı yerden devam edebilir.

Okurumuzun eşinin SGK’dan geçici iş göremezlik ödeneği (analık ödeneği) alabilmesi için doğumdan önceki 8 hafta + 10 gün, toplamda 66. güne kadar sigortalı çalışması (ve doğumdan önceki son 1 yılda 90 gün sigorta priminin yatmış olması) gerekir. Başka bir deyişle normalde çalışsaydı 8 haftalık analık iznine ayrılacağı günden önceki en geç son 10. güne kadar sigortalı çalışmış olması gerekir. Doğumdan önceki 66. günden daha erken bir tarihte işten ayrılırsa, SGK’dan analık ödeneği alamaz.

Okurumuzun eşinin SGK’dan emzirme ödeneği (süt parası) alabilmesinin koşulları biraz daha farklı. Okurumuzun eşi işten ayrılmadığı takdirde, doğumdan önceki son 1 yılda 120 gün sigorta primi yatmışsa emzirme ödeneği alabilir. Eğer okurumuzun eşi doğumdan önce işten ayrılırsa doğum tarihinden önceki son 15 ayda 120 gün sigorta priminin olup olmadığına bakılır. Varsa emzirme ödeneği ödenir. Varsayalım bu koşul da tutmuyor. Bu durumda okurumuzun kendisine (babaya) bakılır. Doğum tarihinde sigortalı (4-a ya da 4-b) olan babanın doğum tarihinden önceki 1 yılda en az 120 gün sigorta primi yatmışsa, emzirme ödeneği babaya ödenir. Eğer babanın sigortalılığı doğum tarihinden önce sona ermişse, önce doğumun babanın işten ayrıldığı günden başlayarak 310 gün içinde gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılır. Eğer doğum bu dönem içinde gerçekleşmişse, doğum tarihi itibariyle babanın son 15 ayda 120 gün sigorta priminin olup olmadığına bakılır. Eğer 120 gün sigorta primi varsa emzirme ödeneği babaya ödenir.

Son olarak okurumuzun eşi işten ayrılsın ya da ayrılmasın, sigortalı çalışsın ya da çalışmasın Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığından “doğum yardımı” alabilir.

Okurumuzun sorusunu yanıtladık. Şimdi gelelim herkesi ilgilendiren ortak konulara. Analık halinde üç parasal hak var. Bunların ikisi için, yani SGK’nın ödediği geçici iş göremezlik ödeneği ve emzirme ödeneği için sigortalılık şartı var. Üçüncü hak olan, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın ödediği doğum yardımı için ise sigortalılık şartı yok.

Tek tek bu hakların tüm detaylarına bakalım.

Ama önce önemli bir uyarıda bulunalım. Ne yazık ki internette konuyla ilgili çelişkili ve önemli bir kısmı yanlış birçok bilgi mevcut. En önemlisi de bu haklara yasal adları dışında takılan adlar birbiri ile karışıyor. Normalde üç hak olduğu halde sanki 4, hatta 5 hak varmış gibi algılanabiliyor.

İşin özü ise şöyle;

1) Geçici İş Göremezlik Ödeneği’ni SGK öder. Sigortalılık şartı vardır. Herkese ödenmez. Analık ödeneği, annelik parası, doğum ödeneği ya da doğum parası olarak da anılmaktadır.
2) Emzirme Ödeneği’ni SGK öder. Sigortalılık şartı vardır. Herkese ödenmez. Emzirme ödeneği, süt parası ya da mama parası olarak da anılmaktadır.
3) Doğum Yardımı’nı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı öder. Sigortalılık şartı yoktur. Herkese ödenir. Doğum parası, bebek parası, çocuk parası olarak da anılmaktadır.

Gelelim detaylara.

1) SİGORTALILIĞA BAĞLI HAKLAR

Sigortalı kadın işçilere “analık sigortası” kapsamında sağlanan iki parasal hak bulunmaktadır:

1- a) GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ (ANALIK ÖDENEĞİ):
Yasal adı, analık sigortası kapsamında ödenen “geçici iş göremezlik ödeneği”dir. Uygulamada “analık ödeneği” olarak da anılmaktadır.

Koşullar:
Analık ödeneğinden yararlanmanın üç ön koşulu bulunmaktadır:

1) Kadın işçinin doğum öncesi analık izni nedeniyle rapor aldığı tarihte sigortalılık halinin devam etmesi (hala sigortalı çalışıyor olması ya da sigorta çıkışının yapıldığı tarihten başlayarak 10 günlük süre içinde rapor almış olması). Detaylar için bu yanıtımıza bakılabilir: ANALIK ÖDENEĞİNDE SİGORTALILIK ŞARTI KALDIRILMALI
2) Doğum tarihinden önceki 1 yıl içinde en az 90 gün priminin ödenmiş olması.
3) Doğumun gerçekleşmiş olması.

Altını çizerek belirtelim, doğum öncesi analık istirahatine ayrılan kadın işçi, analık izni sırasında işten ayrılsa ya da çıkarılsa bile yine de analık ödeneği alabilir. Önemli olan kadın işçinin, doğum öncesi analık istirahatine ayrıldığı tarihte sigortalılık halinin devam ediyor olması. Sonrasında sigortalılığın sona ermesi, analık ödeneği hakkını ortadan kaldırmaz.

Ödenek, Ücret, Prim:
Bu koşulları sağlayan kadın işçi, 16 haftalık analık izni süresince (112 gün boyunca) SGK’dan “analık ödeneği” olarak anılan “geçici iş göremezlik ödeneğini” alabilir.

Analık iznine ayrılan kadın işçiye işveren izin süresince ücret ödemez. Bu sürede işçi analık sigortası kapsamında SGK’dan “analık ödeneği” alır.

Analık iznine ayrılan kadın işçi için işveren ya da devlet sigorta primi ödemez. Ancak kadın işçi Genel Sağlık Sigortası kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanmayı sürdürür.

Ödeneğin Hesaplanması:
Analık ödeneğinin tutarı, işçiye verilen sağlık raporlarının türüne göre değişir. Eğer sağlık raporu “yatarak tedavi” ise ödenek işçinin son 3 aylık ortalama brüt ücretinin yarısı; eğer sağlık raporu “ayaktan tedavi” ise ödenek işçinin son 3 aylık ortalama brüt ücretinin 3’te 2’sidir.

Raporların bir kısmı yatarak bir kısmı ayaktan tedavi şeklinde olabilir. Bu durumda analık ödeneği ayrı ayrı hesaplanarak, toplanır.

Analık iznine ayrılırken ve doğumdan sonra verilen sağlık raporları, -kadın işçiye hastane yatış verilmediyse- “ayaktan tedavi” kapsamına girmektedir.

Bu durumda brüt ücretin üçte ikisi üzerinden hesaplamaya gidilmektedir.

Asgari ücretli bir kadın işçi üzerinden hesaplamaya yapalım. Beklenen doğum tarihinden tam 8 hafta önce, 10 Ağustos 2018 tarihinde doğum iznine ayrılan bir kadın işçi, doğum izninde geçireceği toplam 112 günlük süre için analık ödeneği alabilecektir.

İşçinin doğum iznine ayrıldığı ayı saymadan önceki 3 ay içindeki toplam brüt ücretinin günlük ortalamasını alacağız. Çünkü son 3 ayda, doğumun gerçekleştiği ay dikkate alınmıyor.

Aylık brüt ücret: 2.029,5 TL
Üç aylık brüt ücret: 3 x 2.029,5 TL = 6.088,5 TL
Günlük ortalama brüt ücret: 6.088,5 / 90 = 67,65 TL
Günlük geçici iş göremezlik (analık) ödeneği = 67,65 x (2/3) = 45,1 TL (ayaktan)
112 günlük geçici iş göremezlik (analık) ödeneği = 33,83 x 112 = 5.051,2 TL

Bu tutar raporların her ay peyderpey sisteme girilmesi ile birlikte parça parça ödenir.

Bu hesaplamada sağlık raporlarının “ayaktan tedavi” olarak verildiğini varsaydık. Eğer yatarak tedavi olarak verilseydi, günlük ortalama brüt ücretin 3’te 2’sini değil yarısını alacaktık.

Ödeneğin Ödenmesi
Analık ödeneğini almak için başvuru şartı yoktur. Analık ödeneği raporların sisteme girilmesi ile birlikte SGK tarafından kendiliğinden ödenir. Gerekli işlemlerin yapılmasının ardından SGK ile PTT arasında yapılan protokol gereği, ödeme PTT aracılığıyla gerçekleştirilir.

Analık izni nedeniyle rapor alan işçi raporunu derhal işverene teslim etmelidir. İşveren de rapor tarihinden itibaren 10 gün içinde raporu sistemden onaylamalı ya da rapor sisteme girmediyse raporun girişini yapmalıdır.

İşçi, kimliği ile birlikte mesai saatleri içinde PTT Şubesine gidip ödemesini alabilir. Bizzat başvuracak durumda olamayanlar adına yasal vasileri ya da vekâletname sahibi olanlar da başvurabilecek ve ödemeyi alabilecektir.

Protokol gereği ödemeler, ödemelerin sisteme düşmesiyle birlikte günlük olarak (derhal) yapılmaktadır. Ödemeler raporun her ay parça parça girilmesi ile parça parça gerçekleştirilir. Örneğin 22 Ağustos’ta alınan 8 haftalık raporun Ağustos ayına ilişkin ilk 10 günlük kısmı için ödeme, raporun sisteme girilmesi ve onaylanması ile birlikte derhal yapılmaktadır. Raporun Eylül'e ilişkin 30 günlük kısmının da bu ay içinde sisteme girilmesi ile birlikte 30 günlük ödenek derhal ödenmektedir. Ödeme bu şekilde devam etmektedir. İşçiler, e-devlet üzerinden ödemenin sisteme düşüp düşmediğini kontrol edebilmektedir.

İlk 2 Gün İçin Kesinti Olmaz: Analık halinde verilen geçici iş göremezlik ödeneğinde, hastalık halinde verilen ödenekte olduğu gibi ilk 2 gün için kesintiye gidilmez. Rapor süresinin tamamı için ödeme yapılır.

Çoğul Gebelikte İki Hafta Eklenir: Çoğul gebelik halinde doğumdan sonraki analık iznine iki hafta eklenir. Bu durumda doğum izni 8 + 10 yani 18 hafta olur. Analık ödeneği de 18 hafta, yani 126 gün üzerinden ödenir.

Doğumdan önceki çalışma, izin olarak doğum sonrasına eklenir: Doğumdan önce doktor raporuyla son 3 haftaya kadar çalışıp, doğumdan önceki 8 haftalık izin süresinin bir kısmını doğum sonrasına transfer edenler için de aynı şekilde hesaplama yapılır. İşçiye yine 16 hafta rapor ve geçici iş göremezlik ödeneği verilir.

Erken Doğum Halinde Tam Ödeme Yapılır: Analık ödeneği alabilmenin ön koşullarından biri de doğumun gerçekleşmiş olmasıdır. Erken doğum hallerinde kadın işçinin doğumdan önce kullanamadığı izin süresi doğumdan sonraya eklenir. Erken doğum yapan kadın işçiye de 112 günlük analık ödeneği tam ödenir.

Geç Doğumda İki Farklı Ödeme Yapılır: Doğumun erken olması gibi geç olması da mümkün. Diyelim ki kadın işçi, doğuma 8 hafta kala rapor aldı ancak doğumu 9 hafta sonra gerçekleştirdi. Bu durumda doğumdan önceki 8, doğumdan sonraki 8 hafta toplam 16 hafta için analıktan kaynaklı geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Doğumdan önceki 9 haftanın 1 haftası için ise hastalık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Ancak ödeme hastalık sigortasından yapıldığı için 7 günün 5 günü için geçici iş göremezlik ödeneği ödenir (SGK 07.10.2016 tarih, 2016/21 sayılı Kısa Vadeli Sigorta Kolları Uygulamaları genelgesi, 5.2.1. madde).

Düşük ve Ölü Doğumda Tam Ödeme Yapılır: Annenin düşük yapması, bebeğin doğum sırasında hayatını kaybetmesi ya da ölü doğması analık ödeneğini etkilemez. Gebeliğin 32. haftasından önceki doğumlarda da (düşük dâhil) analık nedeniyle istirahat raporu düzenlenir ve analık ödeneği 112 gün üzerinden tam ödenir (yukarıdaki madde).

Gebelik Tıbbi Gereklilik İle Sonlandırılırsa Tam Ödeme Yapılır: Gebelik, tıbbi gereklilik nedeni ile sonlandırılabilir. Bu durumda da analık halinden kaynaklı istirahat raporu verilir ve analık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği ödenir (yukarıdaki madde).

Kürtaj Halinde Hastalık Sigortası Devreye Girer: Gebelik tıbbi gereklilik haricinde (örn: isteğe bağlı kürtaj) sonlandırıldıysa, kadına istirahat raporu verilir ve hastalık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Bu durumda doktorun uygun göreceği süre kadar rapor verilir, yani 16 haftalık analık halinden kaynaklı istirahat raporu verilmez. Geçici iş göremezlik ödeneği de istirahat süresi kadar ödenir. Ödenek hastalık sigortasından ödendiği için raporun ilk 2 günü için ödenek verilmez (yukarıdaki madde).

1-B) EMZİRME ÖDENEĞİ (SÜT PARASI):

Analıktan kaynaklanan sigortalılığa bağlı bir diğer hak ise emzirme ödeneğidir. Uygulamada bu ödenek “süt parası” olarak da anılmaktadır.

Koşullar: 
1) Emzirme ödeneği için ya annenin sigortalı olması (4-a/SSK ya da 4-b/Bağ-Kur) ya da annenin sigortalı olmaması halinde babanın sigortalı olması (4-a/SSK ya da 4-b/Bağ-Kur) gerekir. Eğer anne sigortalı olmadığı gibi baba da sigortalı değilse emzirme ödeneği ödenmez.
2) Sigortalı annenin doğum tarihinden önceki 1 yıl içinde en az 120 gün sigorta priminin yatmış olması gerekir. Anne sigortalı değilse, sigortalı babanın doğum tarihinden önceki 1 yıl içinde en az 120 gün sigorta priminin yatmış olması şartı aranır.
3) Doğumun canlı gerçekleşmesi gerekir. Çocuğun doğumdan sonra yaşamanı yitirmesi emzirme ödeneğine engel teşkil etmez.

Sigortalılığı Sona Erenler İçin İstisna:
1 ve 2. koşullar için bazı istisnalar; analık ödeneğinden farklı olarak emzirme ödeneğinde bazı esneklikler mevcut. Diyelim ki kadın işçi 1 Ağustos 2018 tarihinde işten ayrıldı ya da çıkarıldı. Bu işçinin sigortalılığı 11 Ağustos 2018 tarihinden başlayarak sona ermiş sayılır. Eğer bu kadın işçi, 11 Ağustos 2018 tarihinden itibaren 300 gün içinde doğum yaparsa, doğum tarihinden önceki son 15 ay içinde 120 gün sigorta priminin yatıp yapmadığına bakılır. Eğer 120 gün varsa, kadın işçi emzirme ödeneği alabilir. Yani işten çıkarıldığı ya da ayrıldığı günden başlayarak 310 gün içinde doğum yapan kadın işçi de, bu 310 gün boyunca bir daha sigortalı çalışmasa bile, doğumdan önceki son 15 ay içinde 120 gün primi varsa emzirme ödeneğine hak kazanır.

Bu kural eşi sigortalı olmayan erkek sigortalı için de geçerlidir. Erkek sigortalının da işten ayrılması ya da çıkarılmasından başlayan 310 gün içinde eşi doğum yaparsa, erkek sigortalının doğum tarihinden önceki son 15 ayına bakılır ve 120 gün prim varsa emzirme ödeneği erkek sigortalıya ödenir.

Ayrıca kendi sigortalılığından kaynaklı gelir ya da aylık bağlanmış olan kadınlar ve eşi sigortalı olmayan erkekler de yukarıdaki koşullar çerçevesinde emzirme ödeneği alabilir.

Ödeneğin Miktarı:
Ödeneğin miktarı her yıl SGK tarafından belirlenip Aile ve Sosyal Politikalar Bakanının onayı ile yürürlüğe girmektedir.

2018 tarihi itibariyle belirlenen ödenek tutarı 149 TL’dir. Bu ödeme bir defaya mahsustur.

Ödeneğin Ödenmesi:
Emzirme ödeneği için SGK’ya başvuru şartı kaldırılmıştır. Çocuğun doğumunun sisteme girilmesi ile birlikte ödeme PTT kanalıyla yapılır. Emzirme ödeneğine kim hak kazanmışsa (ya sigortalı kadının kendisi ya da eşi sigortalı olmayan eş) emzirme ödeneğini o alır.

Zaman Aşımı:
Emzirme ödeneğinde zaman aşımı süresi 5 yıldır. Emzirme ödeneğine hak kazanıp, ödemesini almayanlar 5 yıl içinde emzirme ödeneğini alabilirler.

2) SİGORTALILIĞA BAĞLI OLMAYAN HAKLAR

2-A) DOĞUM YARDIMI

Koşul:
07.04.2015 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 6637 sayılı Kanun gereğince 15.05.2015 tarihinden itibaren Türk vatandaşlarına “doğum yardımı” yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

“Doğum yardımı”ndan yararlanmak için herhangi bir sigortalı çalışma koşulu yoktur; yani doğum yardımı sigortalı çalışsın ya da çalışmasın Türk vatandaşı olan tüm kadınlara ödenir.

Doğum yardımının iki temel koşulu

1) Türk vatandaşı olmak.
2) Doğumun canlı gerçekleşmiş olması.

Doğumun erken ya da geç gerçekleşmesi fark etmez. Çocuğun doğumun ardından yaşamını kaybetmesi de doğum yardımından yararlanmaya engel teşkil etmez.

Miktar:
2018 yılı itibariyle doğum yardımı

- canlı doğan birinci çocuk için 300 TL,
- canlı doğan ikinci çocuk için 400 TL,
- canlı doğan üçüncü ve sonraki çocuklar için 600 TL’dir. 

Doğum yardımı her çocuk için bir defa ödenir. Eğer çoğul doğum yapılmışsa, doğan her çocuk için ayrı ayrı ödeme yapılır.

İstisna:
Kamu kurum ve kuruluşlarında işçi olarak çalışanlar için bir istisna var. Bireysel iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesinden kaynaklı olarak doğum nedeniyle, kadın işçinin kendisine ya da eşi doğum yapan erkek işçiye bir doğum yardımı ödeniyorsa, bu yardımın, devletçe ödenecek doğum yardımından az olup olmadığına bakılır. Eğer işverence ödenecek tutar, devletçe ödenecek tutardan daha az ise sadece aradaki fark ödenir. Az değilse devletçe bir ödeme yapılmaz.

Kadın işçi işyerinden doğum yardımı almamış ancak eşi kendi çalıştığı işyerinden doğum yardımı almış olsa bile bu kural uygulanır.

Örneğin ikinci çocuğunun doğumu nedeniyle kendi çalıştığı işyerinden 300 TL doğum yardımı alan kadın işçi devletten 100 TL doğum yardımı alabilir.

Altını çizerek bir kez daha belirtelim. Bu istisna sadece kamu kurum ve kuruluşlarında işçi olarak çalışanları kapsıyor. Özel sektördeki işçileri kapsamıyor. Özel sektördeki işçiler hem kendi işyerlerinden hem de devletten bir kesinti olmaksızın doğum yardımı alabilir.

Başvuru ve Yardımın Ödenmesi:
Devletçe ödenen doğum yardımı kural olarak kadına ödenir. Bakanlıkça belirlenen zorunlu hallerde ödeme babaya da yapılabilir.

Doğum yardımı başvurusu, canlı doğumun gerçekleşmesinin ardından ilgili nüfus müdürlüğünde çocuğun Kimlik Paylaşım Sistemi’nde (KPS) kayıt işlemi yapıldıktan sonra "Doğum Yardımı Başvuru Dilekçesinin” eksiksiz olarak doldurulması ve imzalanmasının ardından şahsen, iadeli taahhütlü posta veya kargo yoluyla yapılır (dilekçeye BURADAN ulaşabilirsiniz). Başvuru yapılmadan ödeme yapılmaz.

Başvurular, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri ya da Sosyal Hizmet Merkezlerine yapılır. Her ne statüde olursa olsun (hizmet alımı yoluyla istihdam edilenler dâhil) kamu kurum ve kuruluşlarınca istihdam edilen personel çalıştığı kuruma başvurur.

Doğum yardımı ödemeleri yapılan başvurunun Doğum Yardımı Sistemi (DYS)'ne girildiği ayı takip eden ayın son haftası hak sahiplerince PTT şubelerinden alınabilmektedir. Yani sisteme giriş Nisanın 15’inde yapılmışsa, ödeme Mayıs ayının son haftası alınabilmektedir.

Altını çizerek belirtelim. SGK’dan geçici iş göremezlik ödeneği ya da emzirme ödeneği almış olmak, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’ndan “doğum yardımı” almaya engel teşkil etmez.